Làng cổ Phú Vinh

Làng cổ Phú Vinh có sức sống lâu bền, không co hẹp, không biến dạng trong thời buổi đô thị hóa nhanh, chính là nhờ những giá trị văn hóa làng thật lớn. Hai thế kỷ các vị tổ đến khai phá, lập làng, trải chín, mười thế hệ con cháu làm ăn, sáng tạo, làm nên làng quê trù phú, xây dựng những ngôi nhà gỗ mang đậm nét kiến trúc nhà ở miền trung, nay trở thành những nhà cổ quý hiếm, du khách bốn phương chiêm ngưỡng chúng như một di sản vật thể đặc sắc của miền trung. "Làng cổ Phú Vinh" đã trở thành một thương hiệu trên thị trường du lịch trong nước. Ngành du lịch Khánh Hòa mở riêng tour du lịch Phú Vinh hấp dẫn không kém các hành trình du lịch biển - đảo Nha Trang.

Sáu trong số những ngôi nhà cổ tiêu biểu, có lợi thế là tiện đường ghé thăm, được chọn để đưa dẫn khách thăm. Còn giữ được tương đối nguyên dạng là ngôi nhà cổ gia đình ông Nguyễn Xuân Hải, nay đã ngoại lục tuần. Qua sáu đời nay, ngôi nhà vẫn gần như nguyên vẹn như  thời mới dựng, ngoại trừ những sửa chữa nhỏ không đáng kể cùng mầu thời gian ngưng đọng trên nước gỗ, mầu ngói... Khách thăm không chỉ được ngắm một dạng kiến trúc nhà ở thuở trước  của miền trung, mà còn được hiểu thêm cả văn hóa ở của cư dân. Ngôi nhà có kiến trúc khác nhà đồng bằng Bắc Bộ, với ba gian rộng, mỗi gian được nối dài tạo chiều sâu, thành ra có tới năm chái liền nhau, tất cả đứng vững trên 36 cột gỗ. Gia đình vẫn còn giữ được những câu liễn cổ chữ Hán, cùng bàn thờ, tủ thờ và một số vật dụng có từ nhiều đời trước. Mái ngói âm dương tuổi hơn 200 năm, thềm gạch trước cửa lát gạch cổ từ sáu đời vẫn còn nguyên vẹn. Nhà nằm trong một khu vườn rộng tới 4.000 m2, sum suê cây trái. Những nhãn, mít, ổi, mãng cầu, chôm chôm, sầu riêng, mùa trái chín khách có thể thưởng thức hương vị ngay dưới tán cây râm mát. Ðộc đáo và quý hiếm là hai cây mai già hơn trăm tuổi, cổ kính mà xanh tươi cành lá, mùa xuân trổ hoa vàng ánh.

Trên con đường làng cổ, khách còn gặp những giếng cổ sâu hun hút, bao đời nay nước vẫn trong, bởi không ô nhiễm nước mặn, nước ngầm. Nhiều nhà không chỉ có vườn cây trái mà còn trồng hoa chậu và chăm cây cảnh, tạo dáng công viên trên khoảng sân vườn dân dã, thật thanh bình mà cũng giàu cảm hứng nghệ nhân. Tất cả gợi lại nếp xưa làng quê yên ả, làm ngạc nhiên thích thú biết bao du khách phương Tây.

Những người làm du lịch tạo thêm nét độc đáo nữa cho hành trình thăm làng cổ là xe ngựa. Hiện chỉ xã Vĩnh Thạnh có làng cổ là còn giữ được, để đưa khách thăm làng nghề dệt chiếu, làm hương lâu đời.